[Sách hay] Thiên nga đen và Hành trình về phương Đông: Hai cuốn sách chiêm nghiệm thú vị về con người và cuộc sống giữa đại dịch toàn cầu

Bài review sách lần này, Sunner sẽ được gặp lại Duy Sơn (EUV 1). Ở Sun*, anh Sơn được biết đến là người cực kỳ chăm đọc và review sách. Những đánh giá trước đây của anh Sơn tuy ngắn nhưng cực chất và lôi cuốn. Tuy nhiên, hôm nay, hãy dành thời gian nhiều hơn một chút, để xem anh Sơn giới thiệu hai cuốn sách tinh hoa, vô cùng đáng đọc mùa dịch này nhé@

Lưu ý: Hãy đọc bài viết này, và cả hai cuốn sách được giới thiệu với tâm hồn Think Outside The Box nhất có thể. Bạn chắc chắn sẽ nhận ra nhiều bài học nằm ngoài giới hạn suy nghĩ trước đây của chính mình. 

(Lời của Phóng viên Sun* News)

Đôi điều thật lòng...

Trước hết mình phải chân thành xin lỗi các bạn đọc bài viết này, vì tiêu đề bài review mình đặt ra... “thật quá" (yaoming). Thực ra nếu đọc và hiểu hết 2 cuốn sách mình review ngày hôm nay, thì các bạn chẳng những có được tâm thế điềm tĩnh vượt qua đợt đại dịch này, mà các bạn còn chẳng có thời gian đâu mà lo lắng nữa. (cười) Hai cuốn sách khó nhằn cũng chẳng kém SARS-CoV-2 là mấy. 

Cuối tháng 1, đầu tháng 2 năm nay, khi mà dịch mới chỉ lây lan hầu hết ở Trung Quốc, khi mà người dân Châu Âu và Mỹ vẫn đang ung dung tận hưởng kỳ nghỉ của mình ở khắp mọi nơi trên thế giới; thì trên trang cá nhân, mình đã có bài viết gọi Corona là một “Thiên nga đen" và hình dung trước mức độ nghiêm trọng của nó. Đó là nhờ vào một trong hai cuốn sách mình sẽ giới thiệu cho các bạn vào ngày hôm nay - khi Đại dịch đã gần lên tới đỉnh điểm trên toàn cầu, và cả thế giới gọi nó là thảm họa tồi tệ nhất chúng ta phải đối mặt kể từ Thế Chiến II.

Để tôi kể bạn nghe, về một câu chuyện “cổ tích”

… Ngày nảy ngày nay, ở một bộ tộc nhỏ tên là Ớt, có hai người anh em. Người anh tên là Nguyễn Hà Đông, tính tình hiền lành, trầm tĩnh và hay suy tư; người em hay được mọi người gọi là Justin Tây, ham học hỏi, yêu thích khoa học và đầy năng lượng. Sinh trưởng trong một ngôi làng nghèo, cả hai anh em đều có ước mơ đi chu du khắp thế giới.

Người anh khởi hành trước. Băng qua các làng mạc, núi đồi. Anh đi khá nhanh vì khát khao của anh là tìm ra lẽ sống. Tới mỗi nơi, Đông tìm tới học hỏi các bậc tu hành khổ hạnh, làm những việc thiện nguyện và chỉ kiếm đủ tiền cho chuyến đi.

Người em đi muộn hơn một chút. Nhưng tới mỗi nơi, Tây đều chịu khó học hỏi những điều mới lạ, chăm chỉ buôn bán làm ăn. Dù đoạn đầu anh đi chậm hơn nhiều, nhưng anh nhanh chóng trở nên giàu có và mua được một con xe bốn bánh phóng băng băng. Và thế là Tây nhanh chóng bắt kịp người anh.

Một ngày kia, họ gặp lại nhau ở làng Gờ Lô Bồ. Lúc này Tây đã trở thành một thương gia giàu có, còn người anh Đông trong tay chẳng có gì, phải làm thuê, gia công đồ cho người em. Mọi người ở làng Lô Bồ đều ngưỡng mộ và học theo phong cách của Tây, coi thường Đông ra mặt. Bởi thế, Đông đâm ra cũng bắt đầu nghi ngờ những giá trị đạo đức và phẩm hạnh mà mình theo đuổi...

Cuộc sống cứ thế êm đềm trôi qua cho tới khi một người con gái bất chợt xuất hiện. Cô tên là Vy. Xinh đẹp, nóng bỏng và quyến rũ. Ham giai đẹp lại hiền lành, cô nhanh chóng tiếp cận người anh. Phút đầu xao xuyến, Đông ngã vào lòng cô. Nhưng anh nhanh chóng nhận ra sự nguy hiểm của cô nàng. Đóng cửa, thả chó, ngồi thiền để chống lại sức quyến rũ, thói ăn chơi xa đoạ của cô. Nghĩ tới cộng đồng dân làng, anh tự cách ly mình để ngăn bệnh cúm nhiễm từ Vy cho dân làng.

Mọi chuyện tưởng đã ổn thỏa, nhưng Tây thì không may mắn như thế. Vốn tư tưởng tự do và đề cao cá nhân, anh lao vào “khiêu vũ với cô Vy". Đắm say trong mối quan hệ ấy, anh vẫn nhiệt tình gặp gỡ và buôn bán với mọi người trong làng. Và điều gì phải tới đã tới, làng Lô Bồ ...“toang". Tây dù giàu có nhưng tiết kiệm rất ít, chật vật chống đỡ với bệnh tật và cái đói vì chẳng làm ăn gì được. Nghe theo lời khuyên của Đông, cả làng bắt đầu đóng cửa thả chó, xua đuổi Vy đi và cách ly bản thân...

Cổ tích sẽ mãi là cổ tích, hãy nhìn vào thực tế...

Không giống như những câu chuyện cổ tích khác với cái kết có hậu, câu chuyện này vẫn chưa có hồi kết, mà nỗi khổ sở và ức chế đang dần tỉ lệ thuận với sự đi lên tới gần đỉnh dịch của số người nhiễm và tử vong trong đại dịch. Thế nhưng, mình tin rằng, với 2 cuốn sách mình giới thiệu dưới đây, mọi người đều có thể hiểu bản chất của câu chuyện phía trên, ngẫm ra những bài học cho mình. Từ đó, bạn có thể cùng dân làng Lô Bồ đi tới “happy ending”.

Thiên nga đen và hiện tượng cùng tên

Trước hết là tác phẩm Thiên Nga Đen của Nassim Nicholas Taleb - một trong những nhà kinh tế học, nhà tư tưởng hiện đại có số lượng các tác phẩm đồ sộ. Ngay từ tháng 5-2007, một năm trước Đại khủng hoảng 2008, Nicholas Taleb đã xuất bản cuốn “Thiên Nga Đen", giúp chúng ta hiểu sâu sắc về việc nhìn nhận sự ngẫu nhiên và những hạn chế mà con người gặp phải trong việc đưa ra các dự đoán. 

Nhìn vào thực tại hôm nay, chúng ta có thể thấy cuốn sách này giống như một lời tiên tri, vạch trần bộ mặt thật của “Cực kì hiếm xảy ra - Không thể dự đoán trước” của Cô Vy kia và mô tả những “đặc điểm, hiện tượng” giống hệt như cô ấy.

Bên cạnh đó, cuốn sách cũng cho thấy, chính thái độ quá tin tưởng vào trực giác đã khiến dự đoán của con người đã mất đi tính chính xác, không có khả năng để hiểu và xác định sự ngẫu nhiên. Thậm chí, ngay cả cơ chế sinh học trong mỗi người cũng có thể khiến ta đưa ra các quyết định sai lầm, và đôi khi dẫn đến hiện tượng "Thiên nga đen" - sự cố được cho là không thể xảy ra nhưng lại xác lập lại hiểu biết của chúng ta về thế giới.

Xét ngược lại câu chuyện “cổ tích” ở trên, bạn có thể thấy Tây là người luôn logic, suy nghĩ theo lối khoa học và giàu có; nhưng anh lại quá tự tin ở bản thân. Chính vì tự tin thái quá nên anh Tây nghĩ rằng mình có khả năng dự đoán chắc chắn cho tương lai, không hề để ý tới những sự kiện có xác suất rất nhỏ nhưng ảnh hưởng cực lớn như thế. Và thực tế là… theo thống kê thì 90% người dân Mỹ, quốc gia giàu có nhất phương Tây, không có nổi 2000$ tiết kiệm trong tài khoản. Điều này chỉ thực sự trở thành mối lo ngại hữu hình khi Mỹ và châu Âu trở thành tâm dịch lớn nhất toàn Thế giới.

Vậy bài học gì cho chúng ta?

Mặc dù chúng ta liên tục đưa ra những dự đoán về tương lai, nhưng chúng ta thực sự đang đối mặt với những điều khủng khiếp không thể lường trước. Con người đang đặt quá nhiều niềm tin vào kiến thức của mình về vạn vật, vũ trụ và đánh giá thấp sự nhỏ bé của bản thân. Chúng ta chỉ là những hạt cát giữa vũ trụ bao la, và những gì chúng ta biết về Thế giới, về vạn vật cũng vậy. Đừng để sự chủ quan dẫn ta đến hiện tượng "Thiên nga đen". Và để thực sự tránh được hiện tượng này, đương nhiên rồi, hãy đọc cuốn sách mà tôi đang nhắc đến ngay khi còn “kịp” bạn nhé!

“Hành trình về phương Đông" và một góc nhìn khác cho những định kiến cũ

Ngược lại câu chuyện, nhiều người trong chúng ta, giống như dân làng Lô Bồ, chắc hẳn nhiều người thần tượng phương Tây và bắt đầu ghét bỏ hay chê bai sự gò bó của văn hoá phương Đông. Nếu vậy thì cuốn “Hành trình về phương Đông" sẽ cho bạn một cái nhìn rất khác, về một chốn mà người ta tôn trọng những giá trị của gia đình, quan tâm tới những cá thể khác trong cộng đồng, có niềm tin mãnh liệt nhưng cũng đầy tính khoa học về những điều huyền bí mà khoa học phương Tây chẳng thể giải thích được... Đến nỗi mà những học giả phương Tây đã vội vã phải tìm cách chôn vùi những khám phá của đoàn nghiên cứu có được trong lần “va chạm Đông - Tây" đầu tiên ấy.

“Hành trình về phương Đông" được coi là mở ra cầu nối giữa khoa học và minh triết, cho chúng ta một cái nhìn thấu đáo, toàn diện về nền văn hóa phương Đông kỳ vĩ. Khác với những cuốn sách về triết lý khác, cuốn sách này đúng như tên gọi của nó, sẽ giống như một hành trình mà trong đó người đọc sẽ tự mình trải nghiệm từ giá trị này đến giá trị khác.

Lời kết

Không chỉ chỉ ra bản chất của những "Thiên nga đen" như Cô Vy, Taleb còn chỉ cho chúng ta cách để chấp nhận và có lợi từ những Thiên nga “không nhọ quá”. Mình luôn tin rằng, sự kết hợp của công nghệ, truyền thông, kết nối từ phương Tây với những giá trị của sự tôn trọng cộng đồng, gia đình và lối sống tiết kiệm giản dị của phương Đông - hay nói cách khác - sự kết hợp hài hoà Đông - Tây sẽ là lời giải không chỉ cho Đại dịch ngày hôm nay, mà còn cho tất cả những vấn đề toàn cầu trong tương lai.

Trân trọng giới thiệu với các bạn 2 cuốn sách:

Thiên nga đen - Nassim Nicholas Taleb và Hành trình về Phương Đông - Nguyên Phong (dịch)