Kì 1: Trí tuệ nhân tạo AI hay tương lai đen tối của loài người?

Chắc hẳn không ít người trong chúng ta đã trải qua một tuổi thơ đẹp cùng chú mèo máy Doraemon (Đôrêmon theo bản dịch 1993). Là một thành quả của nền khoa học thế kỉ 22, chú mèo máy béo ú được gửi về những năm 1970 để giúp cậu bé Nobita hậu đậu tạo nên một tương lai tươi sáng hơn.

Từ những tập đầu, Doraemon đã nhanh chóng hớp hồn các bạn trẻ không chỉ vì những bảo bối thần kì như Chong Chóng Tre, Tủ Điện Thoại Yêu Cầu v.v. mà còn vì chú có một trái tim nhân hậu và những tính cách rất con người.

Có thể nói, Doraemon chính là viễn cảnh tốt đẹp nơi AI (trí tuệ nhân tạo) được tạo ra để giúp đỡ con người hoàn thành những kì quan mới. Trong viễn cảnh đó, các robot có mang AI không còn là những công cụ nữa, mà là những "người bạn" thông minh, có đủ các tình cảm vui buồn yêu ghét như con người, giúp họ giải quyết các vấn đề cần khả năng tính toán, và trưởng thành về mặt tình cảm.

Thế nhưng, Doraemon không phải là tác phẩm nghệ thuật duy nhất nói về tương lai này. 

Ở bên kia bờ đại dương, các nhà làm phim Hollywood, các tiểu thuyết gia cũng đã đề cập đến vấn đề này không ít lần.

Bộ phim Bicentennial man sản xuất năm 1999 do huyền thoại quá cố Robin Williams đóng chính cũng chia sẻ cùng một góc nhìn lạc quan giống Doraemon.

Trong phim, có một "anh chàng" robot mẫu NDR-114 được ông chủ nhà giàu có Gerald Martin mua về làm việc nhà. "Anh" được con gái út (Little Miss - cô chủ nhỏ) của Gerald đặt tên là Andrew và đối xử như một người bạn.

Thời gian thấm thoắt thoi đưa, Andrew vẫn làm việc một cách chính xác như cách anh được lập trình. Thế nhưng vào cái ngày Andrew nghe tin Little Miss sắp đi lấy chồng, anh lại để cho máy cưa cắt đứt ngón tay robot của mình. Cũng từ đó, Andrew phát hiện những thứ "sai sai" không có trong chương trình xuất hiện trong tâm trí mình.

Sau khi ông chủ Gerald mất, Andrew đã dùng số tiền tiết kiệm ông chủ cho mình để đi khắp thế giới, tìm kĩ sư thiết kế ra mình và tìm cả những người máy có cùng mã số với mình. Tất cả để thực hiện một ước mơ: trở thành con người với đầy đủ mọi cảm xúc!

Và trời không phụ người có lòng (dù là người máy), Andrew đã có đủ các cơ quan sinh học như con người, và thậm chí còn có tình yêu với Portia, cháu gái của Little Miss. Sau đó, Andrew dần chuyển đổi để có một cơ thể hoàn toàn giống con người, nghĩa là một cơ thể bị lão hóa và sẽ kết thúc sinh mạng. Cái kết của bộ phim khép lại khi Andrew ra đi, kết thúc một cuộc đời viên mãn, khi từ một trí tuệ nhân tạo trở thành một linh hồn.

Dẫu vậy, viễn cảnh về một tương lai nơi AI có nhận thức riêng không phải lúc nào cũng tươi sáng như Doraemon hay Bicentennial man.

Thử điểm lại một loạt phim khoa học viễn tưởng của Hollywood, chúng ta sẽ thấy trí tuệ nhân tạo có xu hướng hủy diệt hoặc thống trị con người sau khi chúng đã có được nhận thức của riêng mình.

Trong loạt phim Terminator thì Skynet, một trí tuệ nhân tạo đã tự có ý thức. Kết quả là Skynet điều khiển đạn hạt nhân bắn vào khắp nơi trên trái đất, tạo ra máy móc tàn sát, nô dịch nhân loại. Trong bối cảnh đó, John Connor đã đứng lên lãnh đạo loài người giành nhiều thắng lợi trước Skynet. Để “tiêu diệt” John Connor, Skynet đã cử người máy sát thủ T-800 về quá khứ năm 1984 nhằm giết chết Sarah Connor, mẹ của anh. John Connor cũng không vừa, anh cử Kyle Reese về quá khứ để cứu Sarah. Và éo le thay, chính Kyle Reese đã có tình cảm cùng Sarah, khiến cô mang thai và … sinh ra John Connor. Tạm bỏ qua những mâu thuẫn về time travel, thì thông điệp chính của phim là sự trỗi dậy của máy móc khi chúng có ý thức và nảy sinh lòng hận thù với con người.

Và như để miêu tả “rõ ràng” hơn về tương lai nhân loại, The Matrix đã xuất hiện vào năm 1999. Thông qua loạt phim 3 phần và 1 phim hoạt hình (The animatrix) cũng như game, thương hiệu này đã thể hiện một tương lai cực kì đen tối cho con người.

Phần ngoại truyện The animatrix cho chúng ta thấy vào tương lai, con người đã được giải thoát khỏi lao động bằng cách tạo ra những robot có trí tuệ nhân tạo đáp ứng khả năng lao động phức tạp thay cho họ. Tất cả từng rất tốt đẹp cho đến khi con người dần suy thoái về khả năng sáng tạo, mục ruỗng về tâm hồn trong khi những cỗ máy ngày một thông minh. Khi con người không còn khả năng khống chế những cỗ máy, chúng đã tự lập nên quốc gia của mình và đặt tên nó là Zero One. Zero One với khả năng lao động chế tạo xuất sắc đã trở thành một nền kinh tế ưu tú hơn bất kì nền kinh tế nào của loài người. Sự xung đột lợi ích đã dẫn phát cuộc chiến tranh Nhân Loại - Robot. Sự mục ruỗng trong tư duy cùng quan niệm coi thường máy móc đã dẫn con người đến sự thảm bại trong cuộc chiến máy móc.

Và khi bắt đầu xem loạt phim The Matrix, người xem nhận ra hiện thực của phim là một sự tuyệt vọng hoàn toàn cho con người: Sau khi đánh bại loài người, những cỗ máy đã quyết định dùng năng lượng sinh học của con người làm pin thay cho năng lượng mặt trời (do con người đã dùng một màn khói đen vĩnh cửu che mờ bầu trời trong cuộc chiến với máy móc). Giờ đây, loài người được nuôi trong những ống thủy tinh, nơi họ nhận được dưỡng chất để duy trì mạng sống và chìm trong ảo mộng có tên Ma Trận. Máy móc đã phát triển đến mức chúng không chỉ có thể tiêu diệt loài người, mà còn có quyền khống chế thực tại của họ!

Cảm giác chung của những ai từng xem qua Ma Trận là cơn ớn lạnh ở sống lưng, khi họ tự hỏi liệu thế giới mà mình đang sống có phải là một Ma Trận khác hay không? Loài người đã thua về vũ lực và giờ đây, hai chữ "linh hồn" mà họ tự hào rằng đã giúp họ trở thành thượng đẳng, cũng chỉ còn là những dòng code xanh xanh chạy trong máy chủ của Ma Trận, không hơn không kém!

Phần lớn phim ảnh là để giải trí, và có những bộ phim mà chúng ta từng cười và bảo : "Phim mà, làm gì có chuyện như thế được!" rồi cho qua, để tập trung vào những mối lo thực tế hơn như cơm áo gạo tiền.

Nhưng với sự phát triển công nghệ AI, thì tương lai mà AI có được nhận thức của mình dường như đang gần hơn bao giờ hết.

Tháng 3 năm 2016, AlphaGo (một trí tuệ nhân tạo của Google Deepmind), đánh bại kì thủ cờ vây chuyên nghiệp (anh có đẳng cấp khá cao: 9-dan) Lee-Sedol trong trận đấu cờ vây gồm 5 hiệp.

Theo hiểu biết của cá nhân người viết, thì cờ vây là trò chơi thuộc dạng khó nhất trong các loại cờ. Bởi lẽ, số khả năng có thể xảy ra trên bàn cờ vây lớn hơn rất nhiều lần so với cờ vua, cờ tướng.

Lấy một ví dụ về tính toán nước đi đầu tiên chẳng hạn: vào nước đi đầu tiên của cờ vua, có 20 tùy chọn hợp lệ khác nhau (8 con tốt, mỗi con có 2 nước đi và 2 con ngựa). Còn đối với cờ vây, có đến 361 nước đi khác nhau vào nước cờ đầu tiên (nếu dùng bàn cờ 19x19). Con số này nhiều gấp 18 lần so với cờ vua. Tuy nó có thể không khó hơn, nhưng nó sẽ phức tạp hơn rất nhiều vì bàn cờ vua chỉ có số vị trí để di chuyển là 64 (8x8).Để xây dựng một chương trình có thể đấu với các kiện tướng cờ vây trên thế giới, nó phải có khả năng tính toán từng bước đi một. Để dễ hình dung, vào bước đi thứ 7, máy tính phải tính toán được chiến thuật cho... 10.921.506 nước đi khác nhau trên bàn cờ.

Nếu những bộ môn cờ truyền thống chỉ cần tính toán các khả năng có thể xảy ra, thì những môn game hiện đại còn yêu cầu khả năng phản xạ song song với khả năng tính toán.

Tháng 1 năm 2019, người hâm mộ trò chơi Starcraft xôn xao khi nghe tin AI AlphaStar (cũng là 1 trí tuệ nhân tạo của Google Deepmind) đã đánh bại con người với tỉ số 10-1 (con người thắng trận thứ 11 sau khi thua 10 trận liên tiếp).

Starcraft chính là một tượng đài tiêu biểu trong thể loại dàn trận thời gian thực (real time strategy) cũng là vì trò chơi có một gameplay cực khó: vừa phải tính toán chiến thuật, vừa phải thao tác chuột và bàn phím để xây dựng kinh tế, điều khiển quân đội.

Thông qua chiến thắng trước con người ở 2 trò chơi này, trí tuệ nhân tạo đã chứng minh rằng, chúng không chỉ ưu việt trong những trò chơi cần sự tính toán (như cờ vây) mà còn vượt trội về tốc độ phản ứng và tổng hợp thông tin qua trò chơi cần phản xạ nhanh như Starcraft.

Và đáng sợ hơn nữa, ngay cả trong những lĩnh vực cần đến trí tưởng tượng và tư duy ngôn ngữ như viết báo, viết kịch bản, AI cũng đã bắt đầu đi những bước đầu tiên. Mà mỗi bước sau lại tiến dài hơn trước rất nhiều.

AI như một người giúp việc thông minh và khỏe mạnh mà những ông chủ nhân loại phải ngay ngáy đề phòng. Bởi lẽ nếu thật sự có chiến tranh xảy ra, thì quân đội của con người sẽ khó lòng mà áp chế một đội quân ưu việt hơn mình về mọi mặt từ sức chịu đựng, khả năng sắp xếp chiến thuật đến độ tuân thủ kỉ luật.

Với tư cách là một “fan” điện ảnh và có tầm nhìn khá bi quan, tôi cho rằng tương lai đen tối của nhân loại sẽ trở thành sự thật, khi mà AI có được nhận thức riêng của mình. Vì sẽ không có giống loài thông minh nào chịu "nhường nhịn" một giống loài khác yếu đuối hơn mình.

Thế còn những kĩ sư chuyên trách mảng AI ở Sun*, họ có quan điểm thế nào về việc này? Hãy cùng đón xem kì 2 của loạt bài về AI các bạn nhé!

Hãy cập nhật những thông tin mới và hấp dẫn nhất từ Sun* News vào 8h00 và 13h00 hàng ngày!